”Çocuğum konuşmuyor, hem de iki yaşından hatta daha da büyük olduğu halde.” ”Çocuğumun yaşıtları cümleler kurmaya başladı bile!” ”Endişelenmeli miyim?”
Yalnız değilsiniz. Bu yazıda erken dil gelişimiyle ilgili bilmeniz gerekenleri ve evde uygulayabileceğiniz 7 yöntemi öğreneceksiniz.
Ayrıca, bu yazıda göreceğiniz ücretsiz kaynakları indirerek ve online ebeveyn eğitimine katılarak da çocuğunuzun dil gelişimini en doğru yöntemlerle desteklemeyi öğrenebilirsiniz.
‘‘Oğlumuz 24 aylık, ne dediğimizi anlıyor ama sözcük dağarcığı mama, meme, evet, hayır dan ibaret. Kuzenimin aynı yaştaki çocuğu iki kelimeli cümle kurmaya başladı bile. Endişelenmeli miyiz?’’
‘‘Çocuğum iki yaşında ve anne, baba, dede dışında hiç bir şey demiyor. Bu normal mi?’’
‘‘Çocuğum 26 aylık, söyleneni anlıyor, istediği şeyleri parmağıyla işaret ediyor ama neredeyse hiç konuşmuyor. Kelime haznesi çok kısıtlı. Sadece ”bay bay ve dede” gibi şeyler söylüyor ve söylediklerini anlamak çok zor.’’
Çocukların dil gelişimiyle ilgili buna benzer birçok soru alıyoruz.
Neredeyse 2 yaşına hatta 3 yaşına gelen ama dil gelişimi beklenenin altında olan çocuklar haklı olarak ebeveynlerini endişelendiriyorlar.
”Çocuğum 2 yaşını geçti ama yaşıtları gibi konuşmuyor, ne yapabilirim?” diye soruyorsanız bu sorunun cevabını vermek için erken dil gelişimine, dil ve konuşma bozukluklarına ve bunların olası çözümlerine bir bakalım.
ERKEN DÖNEM DİL GELİŞİMİ
Erken dönem dil gelişimiyle ilgili konuşacak çok şey var ama şimdilik sadece bu konuda işimize yarayacak kısmını sizin için derinlerden çekip çıkaracağım.
İlk kelimelerden önce neler gelir?
Erken dil gelişimi, sadece kelime üretiminden ibaret değildir. O çok beklediğimiz ilk kelimeleri duymadan önce bir çocuğun atması gereken pek çok önemli adım, onu ilk kelimelerini üretmeye ve usta bir iletişimci olmaya götürür.
Neymiş peki bu önemli adımlar:
– Etrafında olanlara ilgi duyma: Bu şekilde onlar için önemli olan sesleri ve kişileri ayırt etmeye başlarlar.
– Ortak ilgi: Başka bir insanla birlikte aynı nesne ya da olayla ilgilenme. Böylece, kelimelerin de anlamını öğrenmeye başlarlar.
– Taklit etme ve sıra alma: Yetişkinin hareket ve seslerini taklit etmek, ilk kelimeleri söyleyebilmek için çok önemli. Sıra alma da iletişimin yapı taşlarındandır.
– Söyleneni anlama: Anlamadan konuşma olamaz, değil mi?
– Hareket ve mimiklerle isteklerini anlatma: Daha konuşamasa bile ihtiyaç ve isteklerini bir şekilde parmakla göstererek, hareket ve mimikle anlatabilme becerisi çok önemlidir.
Çocuğunuz yaşıtları gibi konuşmuyorsa, bu becerilerinin olup olmadığını gözlemleyin. Bu beceriler henüz oluşmadıysa mutlaka bir uzmana danışın.
İlk kelimeler ve sözcük dağarcığı gelişimi: Çocuğun hangi ayda kaç kelime üretmeli?
Normal gelişen çocukların ilk kelimeleri söylemesi genelde 12 ay civarında başlar. Çocukların 15 ay civarında 4-6 kelime üretmeleri beklenirken, bundan sonra sözcük dağarcıkları jet hızıyla artmaya başlar.
”Çocuğum konuşmuyor” demeden önce bakalım sizin çocuğunuzdan ne zaman yaklaşık kaç kelime söylenmesi bekleniyor.
Beklenen tablo şudur:
12 ay: ilk kelimeler
15 ay: 4-6 kelime
18 ay: 20-50 kelime
24 ay: 100-300 kelime ve %50 anlaşılırlık. Dolayısıyla söylediklerinin çok iyi anlaşılmaması ve kelimelerin yarım olması normal.
Bütün çocukların aynı anda aynı kelime dağarcığına sahip olmasını beklemesek de yine de burada belirtilen sözcük sayısının altında olması çocuğun desteklenmesi gerektiğine dair bir işaret olabilir.
Çocuğum konuşmuyor, bu konuda ne zaman hangi uzmana başvurmalıyım?
Çocuğunuz konuşmuyorsa ne zaman hangi uzmana başvurmalısınız?
Eğer çocuğunuz;
- 12 aylıkken ismine cevap vermiyor, değişik sesler çıkarak babıldamıyorsa
- 15 aylıkken hiç bir kelime üretimi yoksa, bildiği objeleri sorduğunuzda işaretle göstermiyorsa
- 18 aylıkken en az 20 kelimelik dağarcığı yoksa, sizi jest ve mimiklerle cevaplamıyorsa
- 24 aylıkken en az 100 kelime üretmiyorsa, sizi taklit etmiyorsa ve iki kelime birleştirmiyorsa
bir uzmana danışmanız öneriliyor. (Bu liste, çok köklü bir merkez olan Hanen Center’dan alınmıştır.)
Çocuğunuzun gelişimiyle ilgili endişeleriniz varsa, bir uzmana danışmak için hiçbir zaman erken değildir.
Eğer çocuğunuzun dil ve konuşmasında gecikme veya problem olduğunu düşünüyorsanız ‘’ne kadar erken, o kadar iyi’’ diyorum.
”Çocuğum neden yaşıtları gibi konuşamıyor?” diye düşünüyorsanız, bunun pek çok farklı nedeni olabilir.
Bu sebeple işitme değerlendirmesi için KBB’ye ve odyoloğa, gelişim değerlendirmesi için çocuk nöroloğu veya çocuk doktoruna da başvurmanız önemlidir.
Bu şekilde altta yatan başka bir sorun var mı, çocuğunuzdan neler bekleyebilir ve onu nasıl destekleyebilirsiniz sorularını da cevaplayabilirsiniz.
Bunun dışında, eğer çocuğunuzun dil ve iletişim becerilerinde ilerleme değil, aksine bir gerileme görüyorsanız da mutlaka bir uzmana danışmanızı öneririm.
Gereken değerlendirmeleri yapıldığında çocuğunuz bir dil ve konuşma terapisti, çocuk gelişimi uzmanı, özel eğitim uzmanı, iş-uğraş terapisti gibi farklı uzmanlara yönlendirilebilir.
Eğer çocuğunuzun konuşmamasında işitme ve otizm gibi altta yatan bir sebep yoksa ve çocuğunuzu desteklemek için sadece sizin yapabileceğiniz neler var neler!
Haydi, şimdi onlara bakalım.
Profesyonel yardım almanız çocuğunuzu sizin de evde desteklemeyeceğiniz anlamına gelmiyor. Terapi haftada sadece bir saat iken sizin çocuğunuzla geçirdiğiniz o uzun saatleri düşünün.
Güzel olan ise çocuğunuzu desteklemenin aslında o kadar zor olmaması.
Zaten evinizde olan ve kullandığınız eşyalarla, uyguladığınız rutinlerle bunu kolaylıkla yapabilirsiniz.
Sadece bazı yöntemleri öğrenip yavaş yavaş uygulamaya geçirmeniz gerekir.
ÖNEMLİ: Eğer çocuğunuzun dil gelişimine eşlik eden başka sorunlarının da olduğunu düşünüyorsanız çocuk nöroloğu, çocuk doktoru, dil ve konuşma terapisti, özel eğitim uzmanı ya da çocuk gelişim uzmanı gibi meslek gruplarına birebir olarak danışın. Bu öneriler, terapi yerine geçmez.
Çocuğunuzun dil gelişimini zaten devamlı yaptığınız rutinlerle destekleyebilmeniz için hazırlanan Konuşma Zamanı online ebeveyn eğitimini incelemek için tıklayın.
”Çocuğumun dil becerilerini desteklemek için neler yapabilirim?”
Geç konuşan/dil gecikmesi olan çocuğunuzu desteklemek için yapabileceğiniz o kadar çok şey var ki…
Öncelikle evde konuştuğunuz dil ne olursa olsun, çocuğunuzun sadece göstererek, bağırarak ve farklı sesler çıkararak iletişim kurmaya çalıştığını gördüğünüzde bu hareketlerin konuşmaya çevrilmesi için onu teşvik edin.
Bu yöntemleri öğrenirken sizin de çok eğleneceğinize eminim.
Bunun pek çok farklı yolu var ve ne yapmanız gerektiği çocuğunuzun seviyesine göre farklılık gösterir. Çocuğunuzun konuşmaya başlaması için ona daha çok motive etmek için gözünüz devamlı açık olsun. Böylece bu anları fırsata çevirebilirsiniz.
Önemli olan çocuğunuzu sürekli ‘’bu ne’’ ‘’hadi şunu söyle’’ gibi yönergelerle bunaltmadan ama yine de ona bazı rutinler ve doğal teknikler aracılığıyla yardımcı olarak dilin de doğal olarak üretilmeye başlamasını sağlamak.
Bunu sağladığınızda çocuğunuz da konuşarak isteklerine ulaştığını görecek ve daha da motive olacak.
Ama nasıl?
1. Çocuğunun ilgisini takip et
Çocuklar ilgilendikleri nesneler ve olaylar hakkındaki kelimeleri öğrenirler.
Dil gelişiminin en önemli prensiplerinden biri de budur.
Yani, çocuğunuzun dil gelişimini desteklemeye başlamadan önce onun ilgisinin ne üzerinde olduğunu bilmek, yapabileceğiniz en iyi şeydir.
Çocuğunuzu konuşmaya teşvik etmek için öncelikle onun neyle ilgilendiğini bulmalısınız. Bu an, dil gelişimi fırsatı yaratmak için harika bir andır.
Çocuğunuzun ilgisini devamlı sizin istediğiniz şeylere yöneltmek yerine onun baktığı ve ilgilendiği şeyler üzerine, çocuğunuzun anlayabileceği şekilde konuşun.
2. Taklit becerisini geliştir
Dil gelişimini desteklemek için bir diğer olmazsa olmaz ise çocuğuzun sizi taklit etme becerisinin gelişmesidir.
Ağız hareketlerinizi, ne için hangi kelimeleri taklit ettiğinizi bu şekilde öğrenmesi için onu sizi taklit etmeye teşvik edin. Nasıl mı? Siz de onu taklit ederek. Taklit, iletişimin gelişmesinde önemli olan sıra alma becerisinin gelişmesi için de çok önemlidir.
Çocuğunuzun sizi taklit etmesini sağlamak için öncelikle:
- Çocuğunuzun ilgisini çekin. Onunla göz hizasında olmak ve onun dikkatini çekecek abartılı hareketler yapmak çok önemlidir.
- Siz de onu taklit edin!
- Kolay seslerle ve büyük hareketlerle başlayın (hemen kelimeler ve cümlelere geçmeyin)
- Çocuğunuz sizi taklit ettiğinde heyecanlı ve sevinçli tepkiler vererek onun bu davranışını ödüllendirin.
3. Çocuğuna model ol
Eğer miniğiniz pek bir kelime üretmeyor ama size istek ve ihtiyaçlarını farklı şekillerde iletiyorsa işte iletişim fırsatı yaratmanız için harika bir fırsat!
Örneğin çocuğunuz ”ıh ıh ıh” diyerek sizi mutfağa yöneltiyor. Onun susadığını anladınız. Ona hemen su vermek yerine onun isteklerini önce dilimize tercüme etmekle başlayın.
”Su mu istiyorsun?” diye sorduktan sonra onun çeşitli şekillerde ”su” kelimesini duymasını sağlamak gibi.
”Su” ”su istiyorum” ”işte su burda” ”su iç”.
Çocuğunuza suyu vermeden önce, suyu yüzünüze yakın tutup yavaşça ”su” demeniz de çocuğunuzun bu sırada ağzınızın hareketini su ile birlikte inceleme fırsatı olacak.
*/s/ sesi oldukça zor ve genelde 2,5 – 3 yaşlarında belirir. Geç konuşan çocuklada bu daha da geç olabilir. O yüzden çocuğunuzun ”su” yerine ”bu” demesi olası.
4. Arka plan gürültüsü ve ekrandan kaçın
Özellikle 2 yaşından önce ekrana maruz kalan çocuklarda geç konuşma görülme olasılığının yaşıtlarına göre çok daha fazla olduğunu söylemiş miydik?
İki yaşından önce bir çocuğun dikkat süresi çok ama çok kısadır. Üstüne bir de ekran ya da arka plan gürültüsü eklendiğinde dil ediniminin önünde bir engel var demektir.
Ekrana maruz kalan çocuk, hem pasif, yani alıcı, konumunda olur hem de etrafıyla yeterli etkileşimi kuramaz.
Bu konuyla ilgili daha da çok öğrenmek istiyor ve ekran süresini dil gelişimi için nasıl kullanabileceğinizi merak ediyorsanız aşağıdaki yazıyı da okumanızı tavsiye ederim.
5. Yavaşla ve anlamaya odaklan
Birçok ebeveynin çocuklarıyla çok konuştuğunu ama bu konuştuklarının çocukları tarafından o kadar da anlaşılmadığını biliyor muydunuz?
Yani, asıl mesele çocuğunuzla devamlı, hızlı bir şekilde ve paragraflar yazarak konuşmak değil.
Çocuğunuzun cümle içinde anahtar kelimeleri algılaması ve öğrenmesi için yavaşlayın, basit cümleler kurun ve söylediklerinizi art arda sıralamaktansa aralarda biraz daha bekleyin.
6. Tekrarla
Yetişkinler bile yeni bir kelimeyi bir duyuşta öğrenemezler.
Çocuklardan bunu nasıl bekleyelim?
O yüzden tekrarın gücünü kullanmak her zaman önemli.
Dil gelişimi presiplerinden birisi der ki: ”Çocuklar tekrarla öğrenir.”
Bu tekrar bazen tahmin ettiğinizden çok daha fazla olabilir. Bir çocuğun bir kelimeyi anlaması, algılaması ve üretmesi defalarca yapılan tekrarlar sonucunda olur.
7. Seçenek sun
Bu yöntem konuşmayı teşvik edeceği gibi aynı zamanda çocuğunuzun anlaması ve özgüveni için de önemlidir.
Çocuğunuz bir şey istediğinde ya da yapacağında ona en az iki seçenek sunmanın faydaları:
- Çocuğunuz kelimeleri duyar,
- Kendi kararlarını alabilecek kontrole sahip olur,
- Kelimeleri duyduğundan ve iletişim kurması için bir sebebi olduğundan (bir şey istemek gibi) konuşmak için cesaretlenir.
Çocuğunuza sunabileceğiniz seçeneklerden sadece bazıları:
Trenle mi oynayalım, arabayla mı?
Elma mı istersin, üzüm mü?
Aç mısın yoksa uykun mu var?
Zıplayalım mı, koşalım mı?
ÖZETLEYECEK OLURSAK
”Çocuğum 2 yaşında ama konuşmuyor” ”geç konuşan çocuğum için neler yapabilirim?” diyorsanız:
1. Çocuğunuzun işitmesinde sorun olup olmadığına emin olun.
2. Diğer iletişim davranışlarının yerli yerinde olup olmadığına emin olun (iletişim başlatıyor mu, göz kontağı var mı, parmağıyla gösteriyor mu? gibi).
3. Gelişimiyle ilgili bir sorun olup olmadığına emin olun (bilişsel ve motor gelişimi nasıl?).
4. Çocuğunuzun durumuna göre destek alması gereken uzmanlara danışın ve çocuğunuzu evde destekleyin.
5. İlgisini takip edin.
6. Taklit becerisini geliştirecek aktiviteler yapın.
7. Çocuğunuza örnek olun.
8. Arka plan gürültüsünü ve ekran süresini azaltın.
9. Yavaşlayın.
10. Tekrarlayın.
11. Seçenek sunun.
12. KONUŞMA ZAMANI online ebeveyn eğitimi size göre. Eğitimi incelemek ve kayıt için TIKLAYIN.
Çocuğunuzun dil gelişimini zaten devamlı yaptığınız rutinlerle destekleyebilmeniz için hazırlanan Konuşma Zamanı online ebeveyn eğitimini buradan inceleyebilirsiniz.
Okumaya devam et!
Tavsiye al
Çocuğunun dil gelişimiyle ilgili tavsiyeler al, sana uyan eğitimi gör.
Eğitimleri incele
Online olarak ulaşabileceğin bu eğitimleri kendi hızında ve zamanında tamamlayabilirsin.
10-48 ay arası çocuğun henüz konuşmuyorsa, 50 kelimeden az üretiyorsa ya da henüz kelime birleştirmiyorsa bu eğitimi senin için.
0-4 yaş arası çok dilli yetişen çocuğun varsa ya da çok dilli çocuk yetiştireceksen (evet, çocuğun karnındayken de katılabilirsin) bu eğitim senin için.
Okul öncesi çok dilli çocuk yetiştiren ebeveynler için 60 dakikalık online dil planı, dil gelişimi ve soru-cevap seansı.
Çocuğunla oyun ve okuma zamanını dil ve iletişim gelişimi açısından en iyi nasıl geçirebileceğini merak ediyorsan bu mini eğitim senin için.
Takip et
Buket Öztekin, çift dilli / çok dilli çocuklarda dil gelişimi ve dil bozuklukları üzerine doktoralı uzman dil ve konuşma terapisti ve bu bloğun sahibi. Eskişehir’de doğup büyüdü, üniversite eğitimini Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nde tamamladıktan sonra uzmanlığını Anadolu Üniversitesi Dil ve Konuşma Merkezi’nde yaptı. Daha sonra ise Uppsala Üniversitesi’nde çok dilli çocukların dil gelişimi üzerine doktorasını bitirdi. Kendisi İsveç’te yaşayıp, Türkiye ve dünyanın dört bir yanındaki çocukları bıcır bıcır konuşturacak tavsiyeler vermekte. Aile eğitimi programları için www.bicirbicir.com sayfasını inceleyebilirsiniz.
